मानवी शरीर अनेक अवयवांचे मिळून बनले असले तरी त्याच्या प्रत्येक अवयवाचे महत्त्व एकसारखे नाही. त्याचप्रमाणे भक्तीचे अनेक अंग आहेत आणि त्यांच्यापैकी प्रत्येक भागाचे महत्त्वसुध्दा एकसारखे नाही. जसे मानवी शरीरात मेंदू, हृदय यांचे विशेष महत्त्व आहे. त्याचप्रमाणे भक्तीमध्येसुध्दा इस्लामनुसार, नमाज, रोजा, हज यांचे विशेष महत्त्व आहे. हे इस्लामचे आधारस्तंभ आहेत. त्यांच्या विशेष महत्त्वाची कारणे खालीलप्रमाणे आहेत.
१) त्यांचा संबंध प्रत्यक्ष निर्मात्याशी आहे. ते सर्व अल्लाहसाठीच आहेत. या भक्तीत एकीकडे अल्लाह आणि दुसरीकडे मनुष्य (भक्त) असतात. दुसरीकडे मात्र परिस्थिती याविरुध्द असते. यातसुध्दा अल्लाहच्या प्रसन्नतेसाठीच भक्ती असते तरीपण अल्लाह आणि मनुष्याच्या दरम्यान दुसरा कुणीतरी (दलाल) असतो. त्या दलालांविना ती भक्ती अथवा पूजा पूर्ण होऊच शकत नाही. मनुष्य जेव्हा इस्लामचे आधारस्तंभ असलेले उपासनाविधी (नमाज, रोजा, हज, जकात) इ. पार पाडताना त्याचा अल्लाहशी प्रत्यक्ष संबंध येतो. जेव्हा तो न्यायाधीशाच्या भूमिकेत असतो तेव्हा इस्लामी आदेशांचे पालन आणि अल्लाहची प्रसन्नता त्याद्वारे प्राप्त करणे हेच ध्येय असते. हाच व्यवहार इतर ठिकाणीसुध्दा असतो. त्याच्या जीभेद्वारे, हात, पाय याद्वारे अशाच प्रकारचे कृत्य घडत असते.
२) इस्लामचे या आधारस्तंभांचे स्वतंत्र असे स्वरूप आहे आणि त्यांच्यावर भक्तीचा शिक्का मारला गेला आहे. प्रथमदर्शनी असे वाटते की या उपासनापध्दती म्हणजे फक्त भक्ती (पूजा, उपासना) आहेत इतर काहीच नाही. इतर व्यवहार हे या प्रकारात मोडत नाहीत. कारण त्यांच्यावर तो भक्तीचा शिक्का मारलेला नसतो आणि याचमुळे अशा या इतर कृत्यांना अल्लाहची भक्ती म्हणून संबोधले जात नाही.
३) इस्लामच्या आधारस्तंभाचे स्वतःचे असे स्वरुप आहे आणि विशेष गुण आहेत ज्यामुळे आज्ञाधारकता आणि विनम्रता हे गुण मनुष्यात जोपासले जातात. परंतु दुसऱ्या कृतींमध्ये हा गुण त्या प्रमाणात नाही. इतर सदाचारांमध्ये हे गुण आहेत त्यांच्यामुळे स्वतःचे अंतकरण निर्मळ बनते. प्रार्थनेसाठीची इच्छा उत्कट बनते आणि अल्लाहच्या संबंधांना बळकटीसुध्दा प्राप्त होते. या इस्लामच्या आधारस्तंभाद्वारे आध्यात्मिक शक्ती जशी प्राप्त होते तशी इतर कृतींनी प्राप्त केली जाऊ शकत नाही. इस्लामच्या आधारस्तंभाव्यतिरिक्त ती आध्यात्मिक शक्ती प्राप्त होऊच शकत नाही ज्याद्वारे आपण खरी भक्ती करू शकू. याच कारणांमुळे इस्लामच्या या आधारस्तंभांना (नमाज, रोजे, जकात, हज इ.) अनिवार्य ठरविले आहे. आणि त्याचे स्वरुप आणि नियमांना स्पष्ट करण्यात आले आहे जेणेकरून सर्व मुस्लिमांनी खरी भक्ती पार पाडून शक्तीस्रोत प्राप्त करून घ्यावा. इस्लामचे आधारस्तंभ निर्विवादपणे भक्तीचा महत्त्वाचा घटक आहे. त्यांच्यावर इतर घटकांचे अस्तित्व अवलंबून आहे.
इस्लाम आधारस्तभांचे हे महत्त्व लक्षात ठेवले तर आढळून येते की त्यांचा आणि अल्लाहच्या भक्तीचा विशेष संबंध आहे. हे संबंध त्याना विशेष महत्त्व देते ज्यामुळे प्रथमतः त्यांना भक्ती रूप फक्त दिले जाते आणि भक्तीचे दुसरे रूप इस्लामच्या या आधारस्तंभांना समजले जाते. हे काही अयोग्य आणि असंबंधित असे मुळीच नाही. हे मान्यताप्राप्त परिभाषा नियामांनुसारच आहे. इस्लाम ईशधर्म आहे आणि त्याच्या पूर्वीचे सर्व ईशधर्म इस्लाम होते. हे तत्त्व येथे कार्यान्वित आहे. धर्माच्या प्रत्येक कृत्याला पार पाडणे ही भक्ती आहे. जसे नमाज, रोजा, जकात आणि हज इ. उपासनाविधींना पार पाडणे होय. हे समजणे अयोग्य आहे की भक्ती म्हणजे फक्त नमाज, रोजा, जकात आणि हज आहेत आणि इतर कृती भक्ती बाह्य आहेत.
Post a Comment